Πάσχα στις Βαλκανικές χώρες: Έθιμα & παραδόσεις που δε γνώριζες

Η αγαπημένη, για πολλούς, γιορτή επιτέλους έφτασε. Περισσότερος χρόνος με την οικογένεια, μια επίσκεψη στο χωριό, φαγητό και τραγούδια: και φυσικά, μιλάμε για το Πάσχα!

Εκτός από όλα αυτά, όμως, το Πάσχα φέρνει μαζί και τα δικά του έθιμα και παραδόσεις, που, ενώ, σε πολλές χώρες των Βαλκανίων μπορεί να μοιάζουν, υπάρχουν μερικά, για τα οποία δεν είχες ιδέα! Ας δούμε τι γίνεται στην Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες το Πάσχα!

Ελλάδα

Στην Ελλάδα, τα έθιμα σε κάθε τόπο και χωριό πολλές φορές διαφέρουν, με πολλά από αυτά να είναι άγνωστα. Ένα από αυτά είναι ο χορός της βροχής στην Θάσο, που έχει τις ρίζες του στους χορούς προς τον θεό Διόνυσο. Οι ντόπιοι στα Καλύβια των Λιμεναριών, την Τρίτη μετά το Πάσχα στήνουν χορό, τραγουδώντας «Για βρεξ’ Απρίλη μ’», ως επίκληση στον Απρίλη, τη φύση, και τον Θεό, για ανοιξιάτικη βροχή.

Στην Πάτμο, γνωστή και ως Ιερό Νησί, αναβιώνει κάθε χρόνο η τελετή του Νιπτήρος. Πρόκειται για μια αναπαράσταση της πράξης του Χριστού πριν τον Μυστικό Δείπνο, όπου σε μια λεκάνη έπλυνε τα πόδια των μαθητών του. Η τελετή λαμβάνει χώρα το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, και, μετά τη λήξη της Θείας Λειτουργίας, ο Ηγούμενος, που αναπαριστά τον Χριστό, πλένει τα πόδια δώδεκα ιερέων, που αναπαριστούν τους μαθητές του.

Σε κάποιες περιοχές της Δράμας, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα το ταφικό έθιμο, από τους Πόντιους που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή. Οι ντόπιοι επισκέπτονται τα μνήματα, μοιράζουν κόκκινα αυγά και γλυκίσματα και τραγουδούν, ως ένδειξη μνήμης προς τους νεκρούς.

Αλβανία

Η Αλβανία αποτέλεσε το πρώτο αθεϊστικό κράτος του κόσμου στα χρόνια της κομμουνιστικής δικτατορίας του Εμβέρ Χότζα, και το 1967 έκλεισαν όλα τα τζαμιά και οι εκκλησίες. Το στοιχείο του αθεϊσμού παραμένει σε μεγάλο βαθμό ενώ περίπου το 1/3 του πληθυσμού της χώρας δηλώνουν χριστιανοί. Σε μια χώρα που συνυπάρχουν αρμονικά όλες οι θρησκείες, το ιδιαίτερο στοιχείο του Πάσχα είναι ότι συνηθίζεται οι οικογένειες χριστιανών να προσφέρουν σαν κέρασμα σε οικογένειες μουσουλμάνων κόκκινα αυγά, όσα και τα μέλη της οικογένειας.

Ρουμανία

Στη Ρουμανία, τη Μεγάλη Πέμπτη, οι πιστοί φέρνουν φαγητό και ποτό στην εκκλησία, ενώ, παράλληλα, βάφουν τα πασχαλινά αυγά. Το έθιμο της βαφής των αυγών, είναι βαθιά ριζωμένο στη ρουμανική κουλτούρα με μια πλούσια ποικιλία χρωμάτων και μοτίβων, που διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Στις πόλεις τα αυγά συνηθίζεται να βάφονται σε κόκκινο χρώμα, ενώ στις αγροτικές περιοχές, όπως στη βόρεια περιοχή Bucovina, η ζωγραφική των αυγών αποτελεί μια μορφή τέχνης, καθώς οι ντόπιοι σχεδιάζουν φανταχτερά μοτίβα με χρωματιστό κερί. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, οι νοικοκυρές παίρνουν ένα από τα βαμμένα αυγά στην εκκλησία για να το “διαβάσει” ο παπάς, καθώς πιστεύεται ότι το αυγό που έχει διαβαστεί τη συγκεκριμένη μέρα, μπορεί να αντέξει μέχρι την επόμενη χρονιά. Όταν τελειώσει η λειτουργία, θάβουν το αυγό στο χωράφι τους για να έχουν καλή σοδειά.

Σύμφωνα με ένα άλλο ρουμάνικο πασχαλινό έθιμο, τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα νεαροί άνδρες βρέχουν τις γυναίκες με κρύο νερό, έτσι ώστε να είναι γόνιμες, αλλά και να” εξαγνιστούν”. Σήμερα, βέβαια, επικρατεί μια παραλλαγή του εθίμου αυτού, κατά το οποίο οι άνδρες απλώς ψεκάζουν τις γυναίκες με άρωμα.

Βουλγαρία

Στη Βουλγαρία θα ακούσεις πολύ συχνά το ρητό “δεν είναι κάθε μέρα Πάσχα”. Από αυτό και μόνο καταλαβαίνει κανείς το πόσο σημαντική γιορτή θεωρείται! Παραδοσιακά την ημέρα του Πάσχα, όλοι φορούν καινούργια ρούχα, που συμβολίζουν τόσο το “ξύπνημα” της νέας ζωής την άνοιξη, όσο και την ανάσταση του Χριστού.

Τα αυγά, κατέχουν κύριο ρόλο και στη βουλγαρική παράδοση, με πολλά από τα έθιμα να θυμίζουν εκείνα της Σερβίας. Αρχικά, τα αυγά βάφονται με διαφορετικές τεχνικές και υλικά είτε πριν από τη δύση του ηλίου τη Μεγάλη Πέμπτη, είτε κατά τη διάρκεια της ημέρας του Μεγάλου Σαββάτου. Το πρώτο αυγό είναι πάντα κόκκινο και η γιαγιά ή η μητέρα της οικογένειας αγγίζει με αυτό το μέτωπο και τα μάγουλα κάθε παιδιού, για να τους φέρει υγεία και ευημερία. Αυτό το αυγό φυλάσσεται στη συνέχεια στο ψυγείο μέχρι την επόμενη χρονιά για να διατηρηθεί το σπίτι ασφαλές και υγιές.
Σύμφωνα με τη βουλγάρικη παράδοση, ένας κούκος φέρνει την άνοιξη! Πιο συγκεκριμένα, αν κάποιος ακούσει έναν κούκο στα μέσα της Σαρακοστής, σημαίνει ότι έρχεται η άνοιξη. Αν το άτομο αυτό έχει χρήματα στην τσέπη του όταν ακούγεται ο κούκος, θα είναι πλούσιο το επόμενο έτος, αλλά αν δεν έχει χρήματα ή πεινάει, τότε πιθανότατα θα παραμείνει έτσι για το υπόλοιπο της χρονιάς.

Σερβία

Εάν το Πάσχα στη Σερβία μπορούσε να χαρακτηριστεί με μια λέξη, τότε σίγουρα θα ήταν τα αυγά. Τα αυγά κυριαρχούν παντού, σε διάφορα μεγέθη, χρώματα και σχέδια. Συνηθίζεται, μάλιστα, να βάφονται με κρεμμύδια και να διακοσμούνται με λουλούδια, ενώ, σε αντίθεση με άλλες χώρες, βάφονται τη Μεγάλη Παρασκευή και όχι τη Μεγάλη Πέμπτη. Το πρώτο αυγό που βάφεται είναι πάντα κόκκινο, συμβολίζοντας το αίμα του Χριστού, και ονομάζεται “Čuvarkuća”, “čuvar”, “stražar”, “stražnik”, δηλαδή φύλακας του σπιτιού. Πιστεύεται ότι έχει ιδιαίτερη δύναμη και για αυτό διατηρείται μέχρι και το Πάσχα της επόμενης χρονιάς. Σε ορισμένα μέρη της Σερβίας το θάβουν στην αυλή ή σε ένα χωράφι, για να είναι γόνιμο το χώμα. Ένα άλλο έθιμο είναι το πρωινό πλύσιμο του προσώπου, με νερό στο οποίο έχουν αναμειχθεί το κόκκινο αυγό, βασιλικός, καλαμπόκι και γεράνι, από την προηγούμενη νύχτα. Τα μάγουλα των παιδιών τρίβονται με κόκκινο αυγό, ώστε να είναι υγιή όλο το χρόνο.

Το Πάσχα, οι Σέρβοι σηκώνονται νωρίς από το κρεβάτι, και δεν πέφτουν για ύπνο πριν από τα μεσάνυχτα, καθώς θεωρείται ότι θα είναι νυσταγμένοι και τεμπέληδες μέχρι το επόμενο Πάσχα. Ένα ακόμη έθιμο της ημέρας του Πάσχα με το όνομα “komka” είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στη νότια Σερβία. Το komka είναι ένα μίγμα από νερό, κρασί, αρωματικά βότανα και πασχαλινή πίτα, που πίνουν όλα τα μέλη της οικογένειας. Αφού το πιούν, πηδάνε πάνω από ένα τσεκούρι, που είναι τοποθετημένο στο κατώφλι, ώστε να διώξουν τους δαίμονες και την κακοτυχία από το σπίτι τους.

Βόρεια Μακεδονία

Στη Βόρεια Μακεδονία, την αυγή της Μεγάλης Πέμπτης, οι νοικοκυρές ξυπνούν πριν από την ανατολή του ηλίου και βάφουν τρία αυγά κόκκινα. Το πρώτο είναι αφιερωμένο στον Ιησού και τοποθετείται στο φως του ήλιου, συνήθως κοντά σε μια πόρτα ή ένα παράθυρο, καθώς πιστεύεται ότι όταν ανατείλει ο ήλιος θα λάμψουν οι ακτίνες του Θεού πάνω του. Σε κάποιες περιοχές, το αυγό τοποθετείται δίπλα στην εικόνα του Αγίου προστάτη του σπιτιού: κάθε σπίτι έχει από έναν. Με το αυγό, επίσης, τρίβουν τα μάγουλα των μικρών παιδιών, από τρεις φορές το καθένα, για να είναι υγιή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Το δεύτερο αυγό είναι αφιερωμένο στον αρχηγό του σπιτιού, ενώ το τρίτο αυγό θεωρείται ότι φέρνει γαλήνη και υγεία στα μέλη της οικογένειας. Σύμφωνα με την παράδοση, η νοικοκυρά δεν πρέπει να πεινάει, ούτε να έχει αρνητικές σκέψεις πριν βάψει τα τρία αυτά αυγά, γιατί πιστεύεται ότι θα φέρουν κακοτυχία.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον τελετουργικό συμβαίνει το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, όταν οι ντόπιοι ετοιμάζονται να πάνε στην εκκλησία. Χρησιμοποιούν το πρώτο βαμμένο κόκκινο αυγό μαζί με ένα τοπικό φυτό που ονομάζεται zdravec και ένα ωμό, λευκό αυγό για να “ξεπλύνουν” τις αμαρτίες από το πρόσωπό τους.